«Η ΑΥΡΑ ΤΟΥ ΝΙΚΗΤΗ», Part 3: Accumbens, My Love

Κατά το «Χιροσίμα, Αγάπη μου»

Για να εξασφαλίσει την «επανάληψη συμπεριφορών» που είναι σημαντικές για την επιβίωση και την αναπαραγωγή, η Μαμά Φύση έβαλε στον ανθρώπινο –και όχι μόνο –εγκέφαλο ένα εξαιρετικό κομμάτι hardware, το Nucleus Accumbens (http://en.wikipedia.org/wiki/Nucleus_accumbens). Αυτό το εργαλείο, σαν μέρος του μηχανισμού «αυτό-επιβράβευσης» του οργανισμού, είναι ουσιαστικά αυτό που μας λέει «…Μπράβο! Ξανακάνε το…» όποτε επιδεικνύουμε συμπεριφορές –κυρίως αλλά όχι μόνο –σχετιζόμενες με το «Μάσα-μάσα & Φίκι-φίκι».

Βασικά, τέτοιες συμπεριφορές έχουν ως αποτέλεσμα την έκκριση του νευροδιαβιβαστή «ντοπαμίνη» (Dopamine, http://en.wikipedia.org/wiki/Dopamine) στο Accumbens μας… πράγμα που παράλληλα και μετά από κάποια διαδικασία οδηγεί στην απελευθέρωση οπιοειδών / ενδορφίνων (endorphins, http://en.wikipedia.org/wiki/Endorphin) στον οργανισμό, ουσίες που λειτουργούν σαν η εντολή «Let’s have a paaaartyyyyy!” για τον εαυτούλη σας, ευθύνονται για πάσης φύσεως καύλα και εθισμό, σας καθιστούν χαμογελαστά και ηλίθια όντα μετά από κάθε καλή συνεύρεση και προσδίδουν εκείνη τη λάμψη που φανερώνει πως «…καλά πήγε το ραντεβουδάκι ψες, ακτινοβολείς μάτια μου». Είναι δηλαδή αυτές που σας χαϊδεύουν σε όλο σας το σώμα …παρά το ότι το χέρι του ψηλού και μελαψού αγοριού που γνωρίσατε στη παραλία πιάνει μόνο τον πισινό σας. Ακόμη, είναι αυτές που σας παροτρύνουν να φάτε ολάκερη τη σοκολάτα –αντί ένα κομματάκι όπως υποσχεθήκατε στον εαυτό σας –αλλά και να ανάψετε το 3ο στη σειρά Camel ενώ ξεπλένετε το λαιμό σας με κείνο το θεσπέσιο ποτήρι «Άγιος Ονούφριος» (κόκκινο ξηρό).

Οι λέξεις κλειδιά εδώ είναι «επιβράβευση» και «επανάληψη συμπεριφορών».

Αυτό το μαραφέτι, το Accumbens μας, το κέντρο ευχαρίστησης του οργανισμού, άκουσε προφανώς πως «η επανάληψη είναι η μητήρ πάσης μαθήσεως» και για να μάθουμε πως «όπου έσhει φαίν φάε» («τζιαί όπου έσhει ξύλον φύε») αλλά και για να σιγουράρει τη διαιώνιση του είδους… βάλτηκε να μας στέλνει ξανά και ξανά στο ψυγείο της χαράς. Αναλογιστείτε πόσες ώρες τη μέρα σπαταλάμε στην εξασφάλιση όσων αγαθών αλλά και στην επανάληψη όσων συμπεριφορών είναι απαραίτητα(;) για την ζωή.

Ο μηχανισμός αυτός εμπλέκεται –μέσω της έκκρισης ντοπαμίνης –σε σχεδόν όλες τις περιπτώσεις χρήσης και κατάχρησης ναρκωτικών ουσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα πείραμα που έκανα με ένα καημένο ποντικάκι... του οποίου τον συγκεκριμένο χώρο διέγειραν κάθε φορά που πατούσε ένα μοχλό. Το ποντικάκι έπαθε major κόλλημα και επέμενε να πατά τον μοχλό φτάνοντας στο σημείο να αγνοεί άλλες του ανάγκες όπως ο ύπνος και το φαγητό!

Δεν σταματά όμως εκεί το Accumbens μας. Εμπλέκεται επίσης και στην απόλαυση που νοιώθουμε ακούγοντας μουσική, παίζει ρόλο στο «συγχρονισμό» και…. άκου-να-δεις… βάζει χεράκι και στα video games!

***

Είναι κατανοητό πως σε καιρούς χαλεπούς, όταν οι ζωο-πρόγονοι (copyright, Tom Robbins) μας τα ερπετά, έβλεπαν μπροστά τους MacDonald’s και Coca-Cola κάθε «κότσινην πέφτην»… ήταν σημαντικό να αρπάζουν την ευκαιρία απ’ τα μαλλιά. (Για το δε φίκι-φίκι, δεν χρειάζεται να εξηγήσω την σημασία της επανάληψης συμπεριφοράς, εκείνο το «έμπαινε-έβγαινε» τα λέει όλα).

Αυτά όμως σε καιρούς χαλεπούς. Τι γίνεται σε περιόδους που οι ισχνές αγελάδες αντικαθίστανται από τα βοοειδή τύπου «πάρε να ‘χεις»;

Καλό και χρήσιμο το λίπος και το άλας –αλλά και η συνεύρεση –όταν είναι «χειμώνας, κρύο, καιρός για δύο»… αλλά άμα ο προαναφερθείς συνδυασμός γίνεται προϊόν πολυεθνικής που το βρίσκεις σε κάθε γωνία, ντάλα μεσημέρι μες το κατακαλόκαιρο, τι γίνεται; Άσε που πάντα θα έρχεται καπάκι και ο συνδυασμός καφεΐνη-ζάχαρη. Βλέπετε, εμπλοκή των μηχανισμών αυτό-επιβράβευσης σε βαθμό εθισμού δεν προκαλούν μόνο τα σκληρά ναρκωτικά, είναι κι’ άλλα, πολλά άλλα….

***

Ένα άλλο εύρημα έρευνας που βρίσκω άκρως διασκεδαστικό είναι ο εντοπισμός έκκρισης ντοπαμίνης στο «μαραφέτι» σε περιπτώσεις όπως π.χ. παικτών σε μηχανές του τζόγου όταν κερδίζουν σημαντικά ποσά. Το ενδιαφέρον εδώ είναι πως δεν μεσολαβεί η όποια κατανάλωση τροφών η άλλων ουσιών… ούτε και η θέα ερωτικών συντρόφων. Άραγε, τι είναι αυτό που «πατά τη σκανδάλη»;

Όπως ανέφερα στο παρτ ττου, τα γνωσιακά σχήματα (cognitive patterns) που ο καθένας σχηματίζει και που χρησιμοποιεί για να καθορίσει τι είναι επιθυμητό …είναι πολύπλοκα και αλληλοσχετιζόμενα. Είναι πιθανόν πως η σκέψη και μόνο της εξασφάλισης του «Μεγάλου Πάσου» (του χρήματος… της λίρας… του ευρώπουλου… του ντόλαρ καλέ ….) να πριμοδοτεί μέσα απ’ τις δαιδαλώδης διασυνδέσεις του ανθρώπινου motherboard (εγκεφάλου) το accumbens μας με γερές, ξερογυριστές δόσεις ντοπαμίνης.

Εδώ εντοπίζεται η αποκρυπτογράφηση μιας σημαντικής αρχής: «Πράξεις και συμπεριφορές που έμμεσα ενισχύουν την ‘πρόσβαση’ και την ‘ικανότητα’ του ατόμου για εξασφάλιση αγαθών & συντρόφων λειτουργούν οι ίδιες ως επιθυμητά αντικείμενα, ως αντικείμενα πόθου, ως πόθος για επανάληψη των συμπεριφορών».

Επιπλέον, «η επιτυχής επανάληψη συμπεριφορών οδηγεί στην επανάληψή τους», όπου το «επιτυχής» μεταφράζεται ως «πρόσβαση» και «ικανότητα». Αργότερα θα δούμε τη μετεξέλιξη αυτών των σκέψεων που ορίζει πως «πέραν από τον εθισμό στην Α ή Β ουσία, πιο σημαντικός είναι ο εθισμός στον Εθισμό» ή «… πιο σημαντικός είναι ο εθισμός (τελεία)»

***

Σε πολύπλοκες κοινωνικές δομές όπως η σημερινή τα επιθυμητά για τον αγώνα της ζωής «αντικείμενα» βρίσκονται παντού τριγύρω μας. Αυτό όμως δεν τα μετατρέπει αυτομάτως σε «προσβατά». Για αυτό υπάρχουμε εμείς οι Loosers, οι homeless, οι άνεργοι, οι αγάμητοι, οι ανεπρόκοποι, οι κάθε λογής μη-έχοντες. Είμαστε, όπως έλεγε στην κινηματογραφική ταινία "Fisher King" (http://en.wikipedia.org/wiki/The_Fisher_King_%28film%29, dir. Terry Gilliam) ο LaGravenese μέσω ενός παραπληγικού χαρακτήρα… οι φωτεινοί σηματοδότες που προειδοποιούμε «ως εδώ, μην ξεπέσεις παραπέρα».

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον ο αγώνας για επιβίωση και «φυσική επιλογή» του Δαρβίνου μετατρέπετε σε σφαγή πιότερο αιματηρή κι’ από επίθεση λεόντων σε αγέλη προβατοειδών.

Οι πιο επιτυχημένες Βιομηχανίες της εποχής μας είναι αυτές που αντιλήφθηκαν τα δύο βασικά σημεία αυτού του αγώνα:
1) Το ρόλο του μηχανισμού αυτοεπιβράβευσης.
2) Τη φύση της εικόνας του «Νικητή», δηλαδή της εικόνας του ατόμου με «πρόσβαση» και «ικανότητα».

Επικολλώντας την «Αύρα του Νικητή» σαν επισυναπτόμενο στοιχείο μάρκετινγκ σε κάθε λογής προϊόντα και με τη χρήση των πολυδιάστατων μέσων μαζικής επικοινωνίας… όλες οι βιομηχανίες ουσιαστικά μετατράπηκαν σε Βιομηχανίες Lifestyle.

Μεταξύ του Accumbens, της «Αύρας του Νικητή» αλλά και της ύπαρξης των «άλλων» ως ανταγωνιστές ΚΑΙ ως μέσα εξασφάλισης επιβράβευσης… βρίσκεται ολάκερη η Ανθρώπινη Εμπειρία του Καταναλωτικού Ζώου. Επιπλέον, εδώ βρίσκεται η εξελικτική πορεία …από τον «Ήρωα-Νικητή» κατά το Αρχαίο Ελληνικό πρότυπο του Ολυμπιονίκη , ο οποίος εξιδανικεύτηκε ως «Νικητής» αλλά και ως άτομο χρήσιμο για το σύνολο …ως και τη σύγχρονη μετεξέλιξη του «επιτυχημένου αστού».

***

Ουφ, κουράστηκα. Θα κάνω μπανάκι, θα χαλαρώσω και μετά… βουρ για μπίρες στου Γιάννου. Hasta mañana…